AMASYA GENELGESİ

Mustafa Kemal Paşa 13 Haziran 1919'da Havza'dan Amasya'ya geldi. Burada 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa ve İstanbul'dan onun yanına gelen Rauf Bey ile görüşecekti. Samsun'da bıraktığı Refet (Bele) Bey'i Sivas'a komutanı olduğu 3. Kolordu merkezine gönderecekti. Gelmesini söylemiş, o da Amasya'ya gelmişti.

Mustafa Kemal Paşa, Anadolu ve Rumeli milli teşkilatlarını birleştirmek, bunları bir merkezden yönetmek ve adlarına iş görmek üzere Sivas'ta umumi bir kurultay toplamak istiyordu. Bu amaçla 21/22 Haziran 1919 gecesi yaveri Cevad Abbas (Gürer) Bey'e bir tamim söyleyip yazdırmıştır. Bu müsveddede Mustafa Kemal Paşa'nın, Paşa'nın Kurmay Başkanı Albay Kazım (Dirik) Bey'in, Hüsrev (Gerede) Bey'in, Paşa'nın yaveri Muzaffer (Kılıç) Bey'in ve sivil bir görevlinin imzaları vardır. Mustafa Kemal Paşa müsveddeyi yeni gelen arkadaşlarının da imzalamasını istemiştir.

Rauf Bey misafir olduğunu söyleyerek imzalamak istemez fakat Mustafa Kemal Paşa'nın tekrarlaması üzerine imza eder. Refet Paşa ise bir kongre toplamanın yararsız olduğunu ileri sürerek imzalamaktan çekinir. Ali Fuat Paşa, Mustafa Kemal'in düşüncesini anlayınca hemen imza eder. Ali Fuat Paşa, Refet Paşa'yı da sıkıştırarak imzalamaya ikna eder ve Refet Paşa da müsveddeye belli belirsiz bir imza atar. Metin telgraf yoluyla Konya'daki Mersinli Cemal Paşa'ya ve Erzurum'daki Kazım (Karabekir) Paşa'ya da gönderilerek onayları alınır. Paşaların imzalarının bulunduğu bu tutanak 6 madde içermektedir. Fakat 22 Haziran 1919'da sivil ve askeri makamlara 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal imzasıyla gönderilen Amasya Genelgesi'nde son üç madde yer almamıştır. Genelge Metni şöyledir:

1- Vatanın tamamiyeti ve milletin istiklâli tehlikededir. Hükümet-i merkeziyemiz İtilaf Devletlerinin tesir ve murakabesi altında mahsur bulunduğundan deruhte ettiği mesuliyetin icabatını ifa edememektedir. Bu hal milletimizi madüm tanıttırıyor. Milletin istiklalini, gene milletin azm ü ve kararı kurtaracaktır. Milletin hal ve vaz’ını derpiş etmek ve sada-yı hukukunu cihana işittirmek için her türlü tesir ve mürakabeden azade bir heyet-i milliyenin vücudu elzemdir. Bunun için bilmuhabere her taraftan vaki olan teklif ve arzuyu milli üzerine bilvücuh Sivas’ta milli bir kongrenin serian in’ikadı tekarrür etmiştir. Bu maksatla, tekmil Vilayat-ı Osmaniye’nin her livasından fırka ihtilafatı dikkat nazarına alınmaksızın muktedir ve milletin itimadına mazhar üç kadar zatın süratle yola çıkarılması icap etmektedir. Her ihtimale karşı bunun bir sırrı milli halinde tutularak dağdağaya mahal verilmemesi ve lüzum görülen mahallerde seyahatin mütenekkiren icrası lazımdır.
2- Vilayet-i Şarkiyemiz namına 10 Temmuzda Erzurum’da in’ikadı mukarrer kongre için mezkür vilayetlerin Müdafaa-i Hukuku Milliye ve Reddi İlhak Cemiyetlerinden müntehap azalar zaten Erzurum’a müteveccihen yola çıkarılmışlardı. O vakte kadar vilayatı sairemizin murahhasları da Sivas’a vasıl olabileceklerinden Erzurum Kongresinin azası da tensip edeceği zamanda içtima-ı umumiye dahil olmak üzere Sivas’a hareket edecektir.
3- İşbu mevadda göre murahhasların Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetleri ve Belediye riyasetleri ve suver-i saire ile intihabı ile tahrikleri hakkındaki delalet-i aliye-i vatanperverilerini ve isimleriyle zaman-ı hareketlerinin iş’arını istirham eylerim.
(Paşaların imzaladığı tutanakta bulunup sivil ve askeri makamlara gönderilen genelgede yer almayan son üç madde)
4- Bu mukarreratın tatbikatına Üçüncü Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, esbak Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Bey, XV. Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir Paşa, XIII. Kolordu Kumandanı Vekili Miralay Cevdet ve III. Kolordu Kumandanı Miralay Refet Bey, Canik Mutasarrıfı Hamit Bey, II. Ordu Müfettişi Ferik Cemal Paşa, XII. Kolordu Kumandanı Miralay Salahattin Bey, XX. Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa, Bursa’da XVII. Kolordu Kumandanı Miralay Bekir Sami Bey, Edirne’de Kolordu Kumandam Miralay Cafer Tayyar Bey ve diğer bazı mülki ve askeri mühim zevat tarafından çalışılacaktır. Bundan başka sadr-ı esbak Müşir Ahmet izzet Paşa, Nafia Nazırı Ferit Bey ve ayan azasından Ahmet Rıza Bey gibi zevatın fikir ve mütalaaları alınacaktır.
5- Redd-i ilhak ve Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyetlerinin verecekleri telgrafların yalnız telgrafhanelerde kabul edilerek çekilmesi Posta ve Telgraf Umum müdürlüğünden tamim edilmiştir. Bu husus suret-i kat’iyede reddedilerek muhaberatın behemehal serbestçe temini için tezahüratta bulunularak muhaberat temin edilecek ve temin edilinceye kadar tezahürata devam olunacaktır.
6- Teşkilat-ı askeriye ve milliye hiçbir suretle ilga edilmeyecektir. Kumanda hiç bir suretle terk ve ahara tevdi olunmayacaktır. Vatanın herhangi bir tarafından yeniden vaki olacak düşman işgal harekatı umum orduyu alakadar edecek ve hasıl olan vaziyete nazaran müdafaa-i memlekete müştereken tevessül olunacaktır. Bu sebeple kumandanlar derhal birbirini haberdar edeceklerdir. Esliha ve mühimmat kat’iyen elden çıkarılmayacaktır.

Abdullah Çankaya
22 Haziran 2015